Afwijkende vormen van rouw

Wat is afwijkende rouw?

Afwijkende rouw, ook bekend als gecompliceerde of verstoorde rouw, verwijst naar rouwreacties die afwijken van het normale rouwpatroon. Dit kan zich uiten in vastzitten in een bepaald rouwstadium, het ervaren van extreem intense emoties, of moeite hebben om het dagelijks leven weer op te pakken, zelfs na langere tijd na het verlies. Deze vorm van rouw kan op lange termijn het functioneren beïnvloeden en kan leiden tot ernstige emotionele en fysieke problemen.

Soorten afwijkende rouw

Er zijn verschillende vormen van afwijkende rouw, elk met unieke kenmerken en uitdagingen. Hier zijn de meest voorkomende:

1. Chronische rouw

• Kenmerken: Bij chronische rouw blijft de persoon een langdurig, intens rouwproces ervaren dat niet afneemt met de tijd. Ze kunnen jarenlang dezelfde heftige emoties voelen als kort na het verlies, en blijven continu gefocust op de overledene zonder acceptatie of aanpassing aan het leven zonder hen.
• Praktisch voorbeeld: Na het overlijden van haar partner blijft Marja, zelfs na vijf jaar, moeite hebben met het hervatten van haar dagelijkse routine. Ze praat dagelijks tegen een foto van haar partner alsof hij er nog is, en elke poging om over hem te praten eindigt in tranen. Zijn spullen blijven onaangeroerd in huis.
• Oorzaken: Chronische rouw kan ontstaan door een zeer hechte band met de overledene, een onverwacht of traumatisch verlies, of een gebrek aan sociale steun. Ook eerdere psychische problemen kunnen een rol spelen.
  
  

2. Uitgestelde rouw

• Kenmerken: Bij uitgestelde rouw treedt de rouwreactie pas later op, soms maanden of zelfs jaren na het verlies. Aanvankelijk lijkt de persoon normaal te functioneren, maar wordt later plotseling overweldigd door intense emoties.
• Praktisch voorbeeld: Nadat zijn vader plotseling overleed, bleef Peter kalm en nam hij de verantwoordelijkheid voor de begrafenis en familie. Hij leek het goed te hanteren, maar een jaar later, bij het zien van een oude familiefilm, werd hij plotseling overspoeld door intens verdriet en kon hij zijn dagelijkse leven niet meer oppakken.
• Oorzaken: Dit kan gebeuren wanneer de persoon op het moment van verlies niet in staat is te rouwen, bijvoorbeeld door de noodzaak om sterk te zijn voor anderen. Praktische omstandigheden of emotionele ontkenning kunnen ook een rol spelen.
  
  

3. Geïnternaliseerde of onderdrukte rouw

• Kenmerken: Mensen met geïnternaliseerde of onderdrukte rouw uiten hun verdriet niet openlijk. Ze onderdrukken hun gevoelens en proberen door te gaan met hun leven alsof er niets is gebeurd, wat kan leiden tot psychosomatische klachten zoals hoofdpijn, vermoeidheid of fysieke ziekten.
• Praktisch voorbeeld: Anja verloor haar broer aan een verkeersongeval. In plaats van haar verdriet te uiten, stortte ze zich volledig op haar werk en sociale verplichtingen. Na een paar maanden begon ze te lijden aan chronische hoofdpijn en maagklachten, zonder duidelijke medische oorzaak. Ze besefte niet dat deze klachten voortkwamen uit haar onderdrukte verdriet.
• Oorzaken: Dit gedrag kan voortkomen uit een cultuur of omgeving waarin emotionele expressie niet wordt aangemoedigd, of uit persoonlijke overtuigingen dat het tonen van emoties een teken van zwakte is.
  
  

4. Ontkende rouw

• Kenmerken: Bij ontkende rouw weigert de persoon het verlies te erkennen. Dit kan resulteren in het ontkennen van de dood van de persoon, of in een weigering om te erkennen dat het verlies impact heeft. Dit kan leiden tot het behoud van de kamer van de overledene precies zoals deze was, of het blijven voorbereiden van maaltijden voor hen.
• Praktisch voorbeeld: Nadat haar moeder overleed, hield Lisa de kamer van haar moeder precies zoals op de dag dat ze stierf. Ze bleef maaltijden voor haar klaarmaken en volhield dat haar moeder elk moment kon terugkomen. Ondanks zorgen van vrienden en familie weigerde Lisa te erkennen dat haar moeder echt weg was.
• Oorzaken: Ontkende rouw kan voortkomen uit een extreem traumatisch of onverwacht verlies, waarbij de persoon niet in staat is de realiteit van de situatie te aanvaarden.
  
  

5. Gecompliceerde rouw

• Kenmerken: Gecompliceerde rouw wordt gekenmerkt door een aanhoudend verlangen of obsessie met de overledene, moeite met het accepteren van het verlies, en een gevoel van doelloosheid. De emotionele pijn neemt niet af en belemmert het vermogen om dagelijkse activiteiten te hervatten.
• Praktisch voorbeeld: Na het overlijden van zijn vrouw raakte Johan geobsedeerd door herinneringen aan hun leven samen. Hij bracht uren door met het bekijken van oude foto's en video's en wees elke uitnodiging van vrienden voor sociale activiteiten af. Eenvoudige dagelijkse taken zoals eten en douchen werden verwaarloosd.
• Oorzaken: Dit kan optreden bij een plotseling of traumatisch verlies, zoals het overlijden van een kind, een gewelddadige dood, of zelfdoding. Mensen met een voorgeschiedenis van depressie of angst hebben een hoger risico.

Oorzaken en risicofactoren voor afwijkende rouw

Hoewel rouw een persoonlijke ervaring is, zijn er factoren die het risico op afwijkende rouw kunnen vergroten:

• Natuur van het verlies: Plotselinge, traumatische of gewelddadige sterfgevallen, zoals een ongeluk of moord, kunnen leiden tot afwijkende rouw door de schokkende en moeilijke verwerking.
• Relatie met de overledene: Een zeer nauwe en afhankelijke relatie kan het moeilijker maken om los te laten en door te gaan.
• Persoonlijke geschiedenis: Mensen met een voorgeschiedenis van psychische stoornissen, zoals depressie of angst, hebben een groter risico.
• Sociale steun: Gebrek aan een ondersteunend sociaal netwerk kan het rouwproces bemoeilijken.
• Copingmechanismen: Mensen die geneigd zijn hun emoties te onderdrukken of te ontkennen, hebben een groter risico.

Gevolgen van afwijkende rouw

Afwijkende rouw kan ernstige gevolgen hebben voor de geestelijke en lichamelijke gezondheid:

• Psychische problemen: Zoals depressie, angststoornissen, PTSS, en zelfs suïcidale gedachten of gedragingen.
• Lichamelijke klachten: Verhoogd risico op lichamelijke ziekten, zoals hartaandoeningen, een verzwakt immuunsysteem, en psychosomatische klachten.
• Sociaal en beroepsmatig functioneren: Moeite om werk of sociale relaties te onderhouden, wat kan leiden tot isolement, werkverlies, of relatieproblemen.

Behandeling en ondersteuning

Mensen met afwijkende rouw hebben vaak behoefte aan professionele steun:

1. Rouwtherapie: Gespecialiseerde therapie, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT) of rouwgerichte therapie, kan helpen gevoelens van verlies te verwerken en copingstrategieën te ontwikkelen.
2. Medicatie: In sommige gevallen, vooral bij ernstige depressie of angst, kan medicatie worden voorgeschreven.
3. Ondersteuningsgroepen: Groepen waarin mensen hun ervaringen met verlies kunnen delen en steun kunnen krijgen van anderen.
4. Zelfhulpstrategieën: Het aanmoedigen van gezonde copingmechanismen, zoals zelfzorg, lichaamsbeweging, en het uiten van emoties door middel van kunst, schrijven, of praten.
5. Educatie: Voorlichting over normale en afwijkende rouw kan mensen helpen hun eigen ervaringen te begrijpen en de nodige steun te zoeken.

Hoe omgeving en zorgverleners kunnen helpen

De rol van de omgeving en zorgverleners is cruciaal:

• Luisteren zonder oordeel: Wees aanwezig en luister. Laat de persoon hun verhaal delen zonder te oordelen of oplossingen aan te dragen.
• Aanmoedigen van professionele hulp: Moedig iemand op een zorgzame manier aan om hulp te zoeken als je merkt dat ze vastzitten.
• Herkenning van symptomen: Zorgverleners moeten getraind zijn in het herkennen van afwijkende rouwsymptomen om tijdig in te grijpen.
• Geduld en empathie tonen: Begrip tonen dat rouw voor iedereen anders is en tijd nodig heeft zonder druk te leggen op “verdergaan.”

Voorbeelden uit de praktijk

• Marie en haar verborgen rouw: Marie verloor haar moeder na een langdurige ziekte. Ze nam direct na het overlijden de praktische zaken op zich en leek sterk, maar een jaar later stortte ze in bij het zien van een ouder-kindvoorstelling op school. Het bracht haar uitgestelde rouw naar de oppervlakte, en ze kon haar emoties niet langer onderdrukken.
• Paul en het ontkende verlies: Paul's zoon overleed onverwacht aan een hartstilstand. Paul weigerde zijn kamer aan te raken en hield vol dat zijn zoon elk moment kon terugkomen. Zijn huis bleef onveranderd en hij ervoer ernstige slaapproblemen en angstaanvallen.

Afwijkende rouw is een complex en vaak onderschat fenomeen dat een diepe invloed kan hebben op het leven van de betrokken persoon. Het herkennen van de symptomen en het begrijpen van de verschillende vormen van afwijkende rouw is essentieel om de juiste ondersteuning en hulp te bieden. Door bewust te zijn van de verschillende manieren waarop rouw zich kan manifesteren en open te staan voor professionele hulp, kunnen we degenen die worstelen met rouw beter bijstaan op hun weg naar genezing en aanpassing aan het leven na verlies.

Rouw is een persoonlijke reis, en er is geen “juiste” manier om te rouwen. Er is echter wel een moment waarop rouw afwijkt van wat we als gezond beschouwen en waarin extra ondersteuning nodig is. Door deze vormen van rouw te herkennen en de juiste begeleiding te bieden, kunnen we rouwenden helpen om uiteindelijk een manier te vinden om verder te gaan, zonder het verlies uit het oog te verliezen, maar wel weer met een gevoel van evenwicht en hoop.